Του Νίκου Τσούλια
Είναι η μεγαλύτερη αφήγηση που μπορεί να γίνει για ό,τι έχει συμβεί πάνω στον πλανήτη μας. Είναι η αφήγηση όλων των ανθρώπων όπου γης και όπου χρόνου και της ανάδυσης του ανθρώπου από τα ζωικά σκοτάδια. Είναι η αφήγηση της ίδιας της ζωής. Αλλά όσα και αν μάθουμε γι’ αυτή τη μεγάλη αφήγηση, δεν μπορεί να μας περιγράψει το μέλλον. Και ίσως να είναι καλύτερα έτσι. Γιατί αν δινόταν η δυνατότητα στην ανθρώπινη σκέψη και τεχνολογία να προδιαγράψει το μέλλον μας, τότε το μέλλον δεν θα είχε καμιά γοητεία, τότε το μέλλον θα έπαυε να είναι μέλλον…
Ωστόσο πρέπει να ομολογήσουμε ότι άργησε ο στοχασμός του ανθρώπου να κατακτήσει και να κατανοήσει την αφήγηση της εξέλιξης. Έπρεπε να φτάσουμε μέχρι τον 19ο αιώνα για να διατυπωθεί η Θεωρία της Εξέλιξης από τον Κάρολο Δαρβίνο. Αλλά έκτοτε τα πράγματα αλλάζουν δραματικά και ο άνθρωπος ερμήνευσε την πορεία της μακρόχρονης ανάδυσής του. Συνέβη κάτι πολύ σημαντικό. «Ο δαρβινισμός, παρέχοντας ένα μηχανισμό για την εξέλιξη και αρνούμενος την ίδια στιγμή οποιαδήποτε τελεολογική ή βιταλιστική άποψη για τη ζωή, αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο ενός νέου Παραδείγματος (paradigm) για την εξήγηση της ζωής»[i].
Η Εξελικτική Θεωρία θα γίνει ο μεγάλος ποταμός όλων των επιμέρους επιστημονικών και φιλοσοφικών αφηγήσεων της ιστορίας του ανθρώπου. Θα μείνουν έξω απ’ αυτή τη μεγάλη θεώρηση οι θρησκευτικές δοξασίες, οι οποίες οριστικά και αμετάκλητα απέκοψαν εν τοις πράγμασι τους δεσμούς τους με κάθε έννοια κοσμικής ερμηνείας του Κόσμου και θα παραμείνουν στα δικά τους εδάφη για να επαναδιατυπώνουν διαρκώς και αενάως το Δόγμα τους και τίποτα πέραν αυτού.
Αλλά η σκέψη του ανθρώπου είναι πεδίο αναζήτησης και ελευθερίας, αυτή είναι και η μεγάλη κατάκτησή του. Η γνώση της καταγωγής μας είναι συστατικό στοιχείο της αυτογνωσίας μας. Δεν μειωνόμαστε από το γεγονός της ταπεινής καταγωγής μας. Πολύ σωστά ο μεγάλος βιολόγος Φ. Ζακόμπ θα ομολογήσει μια απλή αλήθεια. «Είναι όντως μεγαλειώδες να αποτελούμε το προϊόν του περιβάλλοντος από το να έχουμε δημιουργηθεί εσκεμμένα από μια οντότητα που κυβερνάει τον κόσμο. Θεωρώ πιο εντυπωσιακό το πέρασμά μας από την άβια μορφή στην έμβια και από την έμβια στη συνειδητή οντότητα μέσα από έναν μηχανισμό που χρειάζεται να τον εξηγήσουμε (και για τον οποίο δεν είμαι σίγουρος ότι θα τον εξηγήσουμε ποτέ πλήρως)»[ii].
Η Εξελικτική Θεωρία θα αποβεί η πρώτη επιστημονική θεωρία που όχι απλά και μόνο δεν μένει δογματική – και επομένως μη εχθρική στην κουλτούρα της επιστήμης -, αλλά θα είναι υπό διαρκή μετασχηματισμό και θα προσφέρει το ίδιο το εξελισσόμενο μοντέλο της ως σχήμα και γι’ άλλες θεωρίες που βιάζονται να αποκτήσουν την ισχύ ενός άκαμπτου νόμου, γιατί «η θεωρία της Εξέλιξης δεν είναι κάτι σταθερό, δεδομένου ότι και αυτή εξελίσσεται»[iii]. Τελικά δεν αλλάζει μόνο η ματιά μας στον εαυτό μας αλλά και η ματιά της ίδιας της επιστημονικής μας σκέψης. «Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου αφορά ένα αρκετά πολύπλοκο σύνολο θεωριών και αλληλοεξαρτώμενων μοντέλων και εννοιών στο μηχανισμό του οποίου συμμετέχουν πολλές διαδικασίες. Έναν μηχανισμό του οποίου οι υποθεωρίες και οι έννοιες εξελίσσονται συνεχώς»[iv].
Η κοινή καταγωγή όλων των μορφών της ζωής αναδεικνύει την ιερότητα της ζωής. Η ταπεινή καταγωγή μας προσδίδει στον άνθρωπο – ως το κορυφαίο δημιούργημα αυτής της πορείας των 3,6 δισεκατομμυρίων χρόνων – τη μεγάλη ευθύνη του απέναντι στο θαύμα της ζωής. Οι κοινές ρίζες όλων των έμβιων όντων δεν καταγράφουν απλά και μόνο τη βαθιά ενότητα της ζωής, αλλά προδιαγράφουν και την κοινή πορεία και το κοινό μέλλον όλων των μορφών της ζωής, ένα μέλλον όχι σταθερό και αμετάβλητο αλλά διαρκώς μετασχηματιζόμενο και εξελισσόμενο, ένα μέλλον όπου μορφές ζωής έρχονται και φεύγουν για να υφαίνουν το νήμα της ζωής σε νέες και κατά γενική τάση σε όλο και πιο πολύπλοκες μορφές ζωής.
Η βαθιά επίγνωση της ιστορίας μας και του ρόλου μας είναι αυτή που μπορεί να μας χαρίσει μια κουλτούρα εξελικτική, μια κουλτούρα διαχρονική, τον εξελικτικό ουμανισμό. «Ο εξελικτικός ουμανισμός είναι μια απαιτητική ηθική, διότι λέει σε κάθε άτομο ότι με κάποιον τρόπο μοιράζεται την ευθύνη για το μέλλον του είδους μας, και ότι τούτη η ευθύνη για τη μεγαλύτερη ομάδα θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της πολιτισμικής ηθικής όπως ακριβώς και η μέριμνα για το άτομο. Κάθε γενιά αποτελεί τον εκάστοτε επιστάτη όχι μόνο της ανθρώπινης γονιδιακής δεξαμενής, αλλά και ολόκληρης της φύσης στον εύθραυστο πλανήτη μας»[v].
[i] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 21
[ii] Jacob, F. (2009), Εγκώμιο του δαρβινισμού, Ουτοπία, τ. 87, σ. 55
[iii] Jacob, F. (2009), Εγκώμιο του δαρβινισμού, Ουτοπία, τ. 87, σ. 59
[iv] Λάκκα, Λ. (2009), Οι έννοιες, οι μηχανισμοί, οι διαδικασίες της εξέλιξης… εξελίσσονται (Από τον Λαμάρκ μέχρι … τον Luca), Ουτοπία, τ. 87, σ. 235
[v] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 292
Το άρθρο αναπαράγεται μετά από άδεια του συγγραφέα. Διαβάστε το πρωτότυπο στο https://anthologio.wordpress.com/2013/11/28/%CE%AC-%CE%AE-%CE%AD/#more-12638